Shirin Neshat Kralların Kitabı Yazan:Leyla Ünsal

“The Book of Kings”(Kralların Kitabı) adındaki yeni fotoğraf serisiyle Shirin Neshat Paris’teki Galerie Jerome de Noirmont’da karşımıza çıkıyor. Sanatçı, yeni siyah beyaz insan portreleri ve sergiyi görsel-duyumsal anlamda tamamlayan video enstalasyonu ile sanat severlerle buluşuyor. İsmini direk olarak İran tarihini 977-1010 seneleri arasında 60.000 mısrada kaleme alan Persli şair Ferdowski’nin şiiri “Shahnameh” (The Book of Kings) den alıyor sergi.

Neshat, portlerindeki güçlü siyah-beyaz kontras kullanımı ile adeta ilk fotoğraf serisi olan “Women of Allah” (Allah’ın Kadınları) a taşıyor bizi. Yaklaşık yirmi sene önce sergilediği ilk serisinde de tıpkı “The Book of Kings”de olduğu gibi insan bedeni ve yüzüne uygulanmış kaligrafik yazılarıyla dikkat çeken İran’lı sanatçı, bu kez daha ufak ebatlarda, daha yoğun bir yazı kullanıyor.





Okunamayacak kadar küçük bir formatta yazılan satırlar, adeta bir gazete sayfasından alınmış gibi elleri yüzleri bedenleri süslüyor portrelerde. Ancak bu seride “Women of Allah”ın aksine dinsel hiç bir öğe veya sembol bulunmuyor.





Sanatçı, çalışmalarının daha zor anlaşılmasını istiyor bu kez. Eserleri kavramak adına, seyirci portreye daha yakından bakma ve dikkatle inceleme gereksiniminde bulunuyor. Sanatseverin fotoğrafı böylesine yakından incelemesini sağlamak, sanatçının amaçlarından yalnızca bir tanesi. Portlerine, kaligrafik yazı ile metaforik bir anlam yüklüyor sanatçı. Zarif yazısıyla insan bedenlerini ve yüzlerini karartan, aynı zamanda da etkileyici surat ifadeleriyle aydınlatarak, portrelere duygusal bir boyut kazandıran Shirin Neshat, eserlerinde günümüzün İran’ının enerjisini, geçmişinde barındırdığı efsanevi tarihle birleştiriyor.





Seyirciyi ‘su an’dan kopararak, tarihe yolculuk eşliğinde cok daha evrensel bir boyuta taşıyor. Bir kez daha sanatçı bizi bugünü ve anın ötesini keşfetmeye davet ediyor. Bu sergide; vahşet, boyun eğme, güç, teslimiyet, otorite, aşk, acı, matem ve ölüm gibi kavramların günlük islam politikasından koparılıp geçmişle yüzleştirilmesini izlemekteyiz. Tanrı inancına ve direnmeye dair tüm soruların günümüz politikasındaki tartışmaların odak noktası olması, Shirin Neshat’ı islami devrim ve sonuçları üzerindeki düşünceleri yolunda alıkoyamamıştır. “Women of Allah”tan, “The Book of Kings”e kadar uzanan bu yolculukta, sanatçı, tarihsel ve politik olayların toplum üzerindeki etkisini kanıtlamaktadır.





Ancak onu farklı kılan, eserlerinin en büyük özelliği, birçok sanat eleştirmeninin de söylediği gibi, Shirin Neshat’ın sanatındaki şairane anlatımdır. Bir sembolist olmak, yaratıcı kompozisyonlar kurmak o kadar da zor olmayabilir. Ancak Neshat, sadece görsel ziyafetle sınırlı kalmıyor, aynı zamanda tarihi, sosyal bir konuyu lirik bir anlatımla adeta şiire dönüştürüyor.





Sanatını ilk zamanlardan bu güne dek daima zıtlıkların çarpıştığı kavramlar üzerine kuran Shirin Neshat; kadın ile erkeği, gençlik ile yaşlılığı, geçmiş ile geleceği, güç ile teslimiyeti, siyah ve beyazı, aydınlığı ve gölgeleri, sevinç ile hüsranı birlikte sunmuştur seyirciye.





Neshat’ın tarihsel boyutlu eserleri, günümüz İran’ı ve müslüman dünyasının sahip olduğu son derece karışık ve zorlu sosyo-politik duruma bir cevap niteligi tasımaktadır.

Portreler gücünü, metaforik anlamda sahip olduğu büyük zenginlikten ve şairane anlatımından alıyor. Tarihi olayları ve kavramları birbirine vurarak alt üst eden sanatçı, halkın görmeye alıştığı, kabullendiği nosyonları tamamen ters bir şekilde karşılarına çıkararak onları, Orta-Doğu’nun gerçeklerini düşünmeye itiyor. Tarihi ve siyaseti sanatında ustalıkla kullanan Neshat, çok güçlü bir politik sanatçı olarak kabul ediliyor.





Yazı ve Fotoğraflar: Leyla Ünsal